Home Index Search Links About Us
  News   Archives   Companies   Tips  

Linux'u Kurdum, Ya Sonrasý?

Yazar: Jose Maria Laveda

Çeviri: Emre Demiralp

Giriþ

Linux Türü

Yardým

Çevre

Ýletiþimaðlarý

Giriþ

Bu makale, yeni Linux kullanýcýlarýna, Linux'un kurulumu sýrasýnda karþýlaþacaklarý konularý tanýtmayý amaçlamaktadýr. Burada, ne bir teknik makale yazýmý ne de Linux üzerine bir "incil" yazýlmasý amaçlanmaktadýr. Amacýmýz, bu andan sonra hep duyacaðýnýz ve zamanla anlamlarýný kendi baþýnýza kavramak isteyeceðiniz bir kaç temel kavram ve terimi belirtmektir. 

Þimdi Linux'a hoþgeldiniz diyerek bir soluk alayým, kendinizi rahatlatýlmýþ olarak düþünün  ;). 

Baþlangýç noktasý olarak LINUX'u bütünüyle kendinizin kuracaðýný ya da yakýn bir arkadaþýnýzýn cebinde bir CD ile yardýma gelerek makinenizi ele alýp, sizinle etkileþme olmaksýzýn, renkli görüntüler (çoðunlukla mavi) arasýnda dolaþtýktan sonra bir çift sistem geçiþsözcüðü sormasýný düþünebiliriz. Arkadaþýnýzýn tüm bunlarý yapmasýndan sonra makinenizdeki iþletim sistemi onun tarafýndan devreye sokulur ve aþaðýdaki türden bir yazý ekranda görünür.

Welcome to Linux xx.xx.xx
host login: _

Bunun ardýndan, arkadaþýnýz size " Tamam, kuruldu" deyip bazý güdümleri ve sistemin nasýl güvenli kapanacaðýný öðrettikten sonra sizi "Sorunlara karþý yalnýz" býrakarak yanýnýzdan ayrýlýr.

LINUX'ta dikkatiniz çeken, belki de ilk, þey onun "ücretsiz" olduðunu duymanýzdýr. Gerçekte, kaynak yazýlýmlar yazýmhaklýdýr ama Linux'un koruma altýna alýndýðý lisans kopyalama, daðýtma ve ödeme yapmaksýzýn kullaným haklarýný ve bu an için pek üzerinde durmayacaðýmýz daha derin konularda etkinlik olanaklarýný kullanýcýya vermektedir. Bu lisans "GNU Genel Toplumsal Lisans" olarak bilinir ve Linux ve UNIX dünyasýnda karþýlaþacaðýnýz çok sayýda yazýlýmý kapsamýna alýr. Gerçekten de, zamanla, GNU bash, GNU Emacs, GNU gcc ve benzeri yazýlýmlarý bu baðlamda kullanacaðýnýzý þimdiden söyleyebiliriz. MIT (Massachussets Institute of Technology: Massachussets Teknoloji Enstitüsü) ve BSD (Berkeley Üniversitesi'nden) gibi, (bazý ciddi yazýlým geliþtirme kýsýtlamalarý olsa da,) ilke olarak, kaynakyazýlýmlara ayný eriþim haklarýný veren baþka lisanslar da bulunmaktadýr.

Hey, durun bir saniye! Ýþte tam bu noktada yanlýþ anlama baþlamaktadýr. Sýk sýk "LINUX DESTEKLENMEYEN BÝR ÝÞLETÝM SÝSTEMÝDÝR..." tümcesini iþiteceksiniz. Yanýt bunun gerçeði yansýtmadýðýdýr. Çünkü Linux'ta karþýlaþýlan sorunlara çözüm getiren kuruluþlar bulunduðu gibi Linux sorunlarý karþýsýnda destek saðlamak için neredeyse sonsuz sayýda yol bulunmaktadýr.

Öte yandan, Linux'un öðrenciler, üniversite ortamlarý, kaynaklarý sýnýrlý bireyler, Bilgisayar Bilimleri bilgeleri (Ýng: guru) ya da fanatikleri ve benzer olmayan ama anaveriyolu içinde uygulamalarý olmayan diðer gruplar için ancak uygun olabileceðini de sýk sýk duyacaksýnýz. Buna yanýt olarak hemen bazý Linux kullanýcýlarýný anýmsatmak isterim. Bunlar arasýnda NASA, özel kuruluþlar, bazý iþletmenlikler, Internet desteði saðlayan kuruluþlar, laboratuvarlar, büyük bir olasýlýkla milyonlarca kullanýcý, basýmevleri, hastaneler ... ve diðerleri ... ve diðerleri sayýlabilir. Kuþkusuz, bunlarýn hepsinin birden bilgisayar bilgesi ya da fanatiði tanýmýna uydurulmasý olanaksýzdýr.

Hangi Linux Türünü Kullanýyorsunuz?

Ýngilizce'deki adýyla, distribution, yani daðýtým LINUX'un size kolayca kurulum yapabileceðiniz biçimde ulaþtýrýlmasý anlamýnda kullanýlmaktadýr. (Bu yazý boyunca distribution yerine tür sözcüðü kullanýlacaktýr). Herkesin bu yazýlýmý çýkýnlama (paketleme) ve daðýtma konusunda kendine özgü yöntem ya da yolu bulunmaktadýr. Böylelikle her tür Linux kendine özgü kurulum araçlarýna ve sistem biöimlendirmesiyle donatýlmýþ olmaktadýr. Türlerin büyük bir çoðunluðu Internet'te ya da CD üzerinde daðýtýlmaktadýr. Hangi türün seçileceði size ya da size salýk veren bireye baðlýdýr. Tanýnmýþ türlerden bazýlarý Slackware, Red Hat, Debian, Caldera biöiminde belirtilebilir. Türlerin bazýlarý (türün daðýtýmý, linux'un kendisi degil!) özel kuruluþlara ait iken bazýlarý da gönüllü gruplara (Debian) ait bulunmaktadýr.

Ben burada ne bu türlerden birini salýk vereceðim ne de hangisinin daha iyi ya da daha kötü olduðunu söyleyeceðim, zamanla ve bu dünyaya girer girmez gereksinimimizin ne olduðu hakkýnda yargýda bulunmaya yetecek kadar, türlerle ilgili salýklarla karþýlaþacaksýnýz. Kullanmakta olduðunuz türle gelen iþletim sistemi sürümü (yani çekirdek konusunda), her ne kadar Debian 1.2xx, Red Hat 4.x, Slackware 3.0, vs... diyerek anlatýmda bulunabilseniz de, yanýlgýya düþmemekte yarar bulunmaktadýr.

Yardým

Eðer bir yerde takýlýr kalýr veya bazý sorunlarýn nasýl giderileceðini bilemez duruma düþerseniz kritik zaman gelmiþ olacaktýr. Bunun için þimdiden çözüm önermekte yarar bulunmaktadýr!!

  • Kaynaklandýrým, Kaynaklandýrým ve Kaynaklandýrým, (Dokümantasyon) Kurduðunuz türle birlikte gelen bazý kilobaytlar size sorun karþýsýnda yardým etmeye yönelik olarak hazýrlanmýþlardýr. Örnekler:
    • Elyordam sayfalarý.
      Eðer man güdümünü onu izleyen bir güdüm adýyla birlikte verecek olursanýz o güdümün elyordam sayfalarýna eriþebilirsiniz. Öte yandan, güdüm adýndan emin deðilseniz apropos veya whatis güdümlerini onlarý izleyen bir anahtar sözcükle ya da konuyla birlikte vererek ilgili elyordam sayfalarýnýn adlarýný Linux'un kendisinden yardým alarak öðrenebilirsiniz.
    • Program kaynaklandýrýmý.
      Bunlarýn tümü README ve INSTALL dosyalarýný ve deðiþik biçimlerde elyordam dosyalarýný birlikte taþýrlar. Bunlar genellikle, /usr/doc gibi bir dizine yerleþtirilirler ve kendilerinin yerlerini saptamak için find güdümünden yararlanýlabilir. Bazý türler bu amaçla HTML'yi seçmiþ bulunmaktadýrlar. ( Aklýma gelmiþken söyleyeyim: eðer grafik çevre biçimlendirmeniz yapýlmamýþ durumdaysa bu bilgikaynaklarý dosyalarýný görüntüleyemezsiniz ;)
    • Tür elyordamlarý.
      Bazý türler, kendi türlerine özgü bilgilerin yanýsýra genel bilgiler içeren bir kurulum ve biçimlendirme elyordamýný da birlikte sunmaktadýrlar.
    • HOWTO and FAQ dosyalarý.
      Bir soru için bulabileceðiniz tek yanýt, olasýlýkla, "FOO-HOWTO ya bakmak" olacaktýr. Bu dosyalar çeþitli ilginç konularý olabildiðince ayrýntýlý olarak içerirler. Örnek olarak Kernel-HOWTO, PPP-HOWTO, ISP-HOWTO... verilebilir.
  • UNIX hakkýnda bilmek istediðiniz herþeyi içeren ve sorunlarýnýza çözüm getirebilecek olan çok sayýda kitap eriþilebilir durumdaýr. Bu durum Linux için de geçerlidir.
  • Internet'te Linux'la ayný tutarda deðeri olan eriþebileceðiniz (ne kadar güzel bir konumda olduðunuzu düþünün bir kez) kitaplar da bulunmaktadýr. Bunlarýn hepsi ayný lisans altýnda (GPL) korunmaktadýrlar. Proje Linux Kaynaklandýrým Tasarýsý olarak adlandýrýlmakta olup sanal yöre anasayfasý

    http://sunsite.unc.edu/mdw/linux.html

    bulunaðýnda (adresinde) bulunmaktadýr.

  • "Linux Gazzette" HTML biçimli bir dergi olup LINUX üzerine çok ilginç yazýlarýn sunulduðu bir yayýn konumundadýr, ve rakiplerimiz olduýnu da unutmamakta yarar bulunmaktadýr :), neyse, birilerinin gereksinim duymalarý durumunda kullanabilmeleri için, bulunaklarýný (adreslerini) verelim

    http://www.ssc.com/lg

  • "Linux Focus" .... (Yorum yok).
  • "Linux Journal" bütünüyle LINUX'a adanmýþ ilk dergi olma gururunu taþýmaktadýr, aylýk bir dergi olup ayrýntý için

    http://www.ssc.com

    bulunaðýna (adresine) bakabilirsiniz.

  • "Linux World" bütünüyle ayný olmakla birlikte tek farký ingiliz tabanlý olmasýdýr:

    http://www.eurodream.co.uk

  • Linux'un çeþitli yönlerine yönelik olarak oluþturulmuþ elektronik posta dizelgeleri (listeleri) majordomo@vger.rutgers,edu bulunaðýna (adresine) help içerikli bir e-posta göndererek edinilebilir. Bu durumda küçük bir dizelge (liste) iliþkiniz oluþacaktýr.
  • LINUX'la ilgili bulunaklarý (adresleri) kendi üzerlerinde bulunan duyum (haber) gruplarý üzerinde çok sayýda forum da bulunmaktadýr. Bunun için comp.os.linux.* silsilesine bakabilirsiniz.
  • IRC diðer bireylerle sanal olarak buluþabileceðiniz diðer bir olanaktýr. Sözgelimi, Linux iöin kuþkusuz kanallarýn bulunacaðý (ad durumu belirtecektir) irc.linpeople.org bulunaðý örnek verilebilir. Ýspanyolca'da, örneðin, çok etkin bir kanal irc.arrakis.es bulunaðýnda (adresinde) bulunmaktadýr.
  • Tümü ispanyolca: Burada, LINUX hakkýnda bazý Ýspanyolca baðlantýlarý ve baþlangýç noktalarýný sunmaktayým. Bunlarda Quevedo'nun dili üzerinde gereksinim duyabileceðiniz herþey hakkýnda bilgi verebilecek bireyleri bulabileceksiniz. DEYÝM ARTIK SÝZÝN ÝÇÝN BÝR SORUN OLMAYACAKTÝR. Bu yörelerde, diðer bireylerle tanýþmak, öðrenmek ve kendini bu alan içinde sizden daha çok kaybetmiþ (kendinizi kaybolmuþ saymýyor musunuz?) bireylere yardým etmek için üye olabileceðiniz bazý posta dizelgeleri (listeleri) üzerine de bilgi bulacaksýnýz.

    http://slug.ctv.es

    http://www.infor.lucas.es/lucas

    http://www.insflug.nova.es

  • Eðer FIDONET benzeri bir bireyseniz R34.LINUX adlý Linux'a özgü ve kendisinden daha eskilerine gýpta edilmeyecek bir yöre de bulunmaktadýr.

Çevre

Daha da iyi duyumlar: LINUX'la farenizi bir pencere içinde ikonlar ve düðmelerle dolu bir ortamda kullanabilirsiniz. Artýk hem 'UNIX çirkindir' hem de 'kullanýcý dostu WYSIWYG (Ýng:What You See Is What You Get, Türkçesi: Gördüðün elde ettiðindir) ilkesi diðer iþletim sistemlerine özgüdür' tümceleri geçerliliklerini yitirmiþlerdir. Burada yine lisans ezgileriyle sizi eðlendirecek deðilim. Eðer yeterince meraklý bir bireyseniz zaten kullandýðýnýzda bir yerlerde bir COPYRIGHT dosyasýný tüm ayrýntýlarýyla birlikte bulacaksýnýz.

X Window pencereleme sistemi (Linux'ta kullanabileceðiniz Xfree ya da X11) size bu olanaðý verecektir. Bu görüntüleme ortamýnýzda WordPerfect kullandýðýnýzý düþünebiliyor musunuz? Evet, belli bir para ödemenizi gerektirse de, gerçektir. Bunun ötesinde bu görkemli dünyada eðlenerek kullanabileceðiniz (serbest eriþimde olsun olmasýn) tonlarca kilobaytlýk yazýlým bulunmaktadýr.

Eðer biçimlendirmeyi yapmýþsanýz sorun yok demektir, ama böylesine þanslý olmadýðýnýzda, grafik ortamýn yanlýþ biçimlendirilmesinin risklerinden sözeden iletiler (mesajlar) görünse de, hemen ürküye (paniðe) kapýlmayýn. (Gerçekte yeterince özen göstermezseniz monitörünüzü patlamýþ mýsýr aygýtý konumuna getirebilirsiniz, yine de bu her zaman az bir olasýlýk olarak görünür.)

Uygun bilgi kaynaklarýnýn ve diðer yardýmsever ellerin yardýmýyla bu ortamý kolaylýkla biçimlendirebilirsiniz. Son sürümler donanýmlarla ilgili bilgileri dizelgeler (listeler) halinde içermektedir. Dolayýsýyla yapacaðýnýz tek þey sizde varolaný seçmektir.

Dikkate almanýz gereken nokta biçimlendireceðiniz yapýnýn bir sunucu olduðudur.Bu baðlamda, ÝSTEMCÝ/SUNUCU, pencere yöneticisi... gibi sözcükleri olabildiðince sýk olarak duyacaksýnýz. Burada belirteceðim nokta X Window'un Ýstemci/Sunucu felsefesi çerçevesinde geliþtirildiði, bu nedenle elinizdeki yazýlýmýn donanýmýnýzý yönettiði ve istemciden görüntüler, düðmeler, seçenek çubuklarý, mönýler... gibi istemler (yani kullanacaðýnýz programlar) beklediðidir.

Bu son açýklamada, çok sayýda basitleþtirme yaptýðýmý belirtmeliyim. Bütüun bunlar, að üzerinden çalýþýldýðýnda, istemci programlarýnýn kaynak ya da biçim dosyasý tabanýnda biçimlendirilmesinde ya da elinizde benimsenmiþ olarak varolanýn dýþýnda bir pencere yöneticisi kullandýðýnýzda olabildiðince karmaþýklaþýr ve bir sýnýr koymanýz gerekir.

Ýletiþimaðlarý ve Internet

LINUX makinelerin iletiþimde bulunacaðý biçimde tasarlanmýþtýr. Iþletim sisteminin iletiþim aðlarýyla ilgili herþeyi içermesi bu yazýnýn çerçevesine uygun düþmemektedir. Bu anlatým için bu derginin birkaç sayýsýna gereksinim duyulacaktýr.

Normal olarak, Internet'e eriþiminiz, bilgisayarýnýza dinamik bir IP atayan bir baðlayýcý (Bundan sonra ISP diye adlandýracaðýz) aracýlýðýyla saðlanacaktýr. Hayes uyumlu bir modem and LINUX'unuzla herþey elinizin altýnda demektir. AT güdümlerini göndermek için chat yazýlýmýný ve PPP'yi kullanarak tüm kapýlarý açabilirsiniz. PPP konusunda unutmamanýz gereken nokta bu sözleþmenin (protokolün) biri çekirdek içinde diðeri ise çekirdek dýþýnda olmak üzere iki parçadan oluþtuðudur. Bunu söylememin nedeni, çekirdeði doðru dürüst derlemeden paranoyak biçimlendirme dosyalarý oluþturmaya kalkmamanýz içindir. Söylemeseydim, bu konudaki ilk birey olmayacaktýnýz, merak etmeyin!!

Bilgi kaynaðý bulmak için daha önceden söylediðim gibi ISP'nin kendisinde tüm Linux kullanýcýlarý için bilgi kaynaðý bulunmaktadýr. Eðer yoksa uygun yerlerden istemde bulunarak edinebilirsiniz.

Bu amaç için posta yazýlýmlarý, duyum (haber) okuyucularý, gezginler (Netscape, Mosaic, Arena, Lynx...), ve Unix'in kendi güdümlerinin tümü: ftp, telnet, ping... elinizin altýnda bulunmaktadýr.

Bu durumda, sizin için en rahat olacak yazýlýmý seçmek de size kalmýþ bir konu olmaktadýr.

Bu son tümce ile hakkýnda birçok þey duyduðunuz ve makinenize yerleþtirmiþ bulunduðunuz bu iþletim sistemi üzerine yazdýðým bu minik giriþin sonuna gelmiþ bulunuyoruz. Benim tek eðilimimin yeni olan þeyler hakkýnda duyduðumuz korkudan uzak durmak olduðunu belirtmeliyim. LINUX KOLAYDIR, biraz sabýr ve tasarlama gerektirir, o kadar! Küçük bir çabayla tüm iþimizi serbest eriþimli yöre yazýlýmlarýyla gerçekleþtirebiliriz.

Yazar'ýn Notu: Konuda ilerlemiþ okuyucular LINUX hakkýndaki tüm kaynaklarýn bir tek yazý içine sýðdýrýlamayacaðýnýn bilinci içindedirler, bu nedenle sözetmediðim herhangi dizelge (liste), sayfa, kanal, kitap... ya da bu doðrultuda oluþturduðum izlenimler için özürlerimi sunuyorum. Basitleþtirmelerin tümü anlatým kolaylýðý için bir eðitici ruhuyla yapýlmýþtýr. ANLAYIÞINIZ ÝÇÝN TEÞEKKÜRLER.

©jmlm@ctv.es

Daha çok bilgi için:
© 1998 Jose Maria Laveda
Bu sanal yörenin bakýmý Miguel A Sepulvedatarafýndan yapýlmaktadýr. .